کلاچ چیست و چه وظایفی دارد؟

کِلاچ (کِلاژ یا کِلاج) (به انگلیسی|Clutch) نام یکی از قطعات خودرو است. ریشه لغوی کلاچ خودرو یک کلمه انگلیسی به معنی اتصال است. اما معنی رایج آن به وسیله‌ای اطلاق می‌گردد که عمل اتصال یا قطع کردن را انجام می‌دهد. برای مثال، در یک دریل دستی یک محور به موتور دریل و محور دیگر به بخش مربوط به مته (مرغک) متصل است.

برای ایجاد اختیار روی حرکت خودرو دو راه وجود دارد، اول خاموش کردن پیشرانه و در نتیجه‌ی آن جلوگیری از چرخش تایرها و راه دیگر استفاده از کلاچ در سیستم انتقال قدرت خودرو است. راه‌حل منطقی برای ایجاد اختیار استفاده از کلاچ است.

وظیفه‌ی کلاچ خودرو

وظیفه‌ی کلاچ خودرو برقراری اتصال بین موتور و گیربکس و قطع این اتصال را در مواقع مختلف ایجاد می باشد؛ در حقیقت کلاچ می‌تواند دو محور را طوری به هم متصل کند که با سرعت و گشتاور برابر بچرخند یا با قطع اتصال دو محور سبب چرخش با سرعت‌های متفاوت دو محور شود. در خودرو محور خروجی پیشرانه به صورت مداوم در حال چرخش است، اما چرخ‌های خودرو همواره در حال چرخش نیستند.

 در واقع کلاچ ضمن انتقال حرکت از یک شفت به شفت دیگر، انتقال نیرو را مدیریت می‌نماید. بر این اساس می‌توان وظایف کلاچ را به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:

•  تعویض دنده
• قطع ارتباط موتور با گیربکس یا خلاص کردن خودرو
• وصل کردن موتور و گیربکس و برقراری امکان انتقال نیرو بین آن‌ها

اجزای تشکیل‌دهنده کلاچ خودرو

 اجزای مختلف کلاچ عبارتند از:

• پوشش و کاور سیستم کلاچ

پوشش کلاچ که روی صفحه فشار قرار می‌گیرد دیسک اصطکاک را با فشار به فلایول متصل می کند و به کمک صفحه فشار مانع از حرکت عرضی و لغزش آن روی فلایویل می‌شود.

• صفحه‌ی فشار و پوشش کلاچ

این قطعه که مانند دیسک اصطکاک و فلایویل شکلی دیسک مانند دارد فشار لازم را بر صفحه اصطکاک وارد می کند تا تماس آن با چرخ طیار کامل باشد. این تماس در فشار، لازمه عدم لغزش دیسک روی چرخ طیار هنگام انتقال دوران است.

• فلایویل یا چرخ طیار

این قطعه که به شکل یک دیسک فلزی بزرگ است، حرکت چرخشی میل‌لنگ را به گیربکس منتقل می‌کند. در واقع فلایویل محل اتصال سیستم کلاچ به موتور است و بین این دو سیستم قرار می‌گیرد.

• دیسک اصطکاک

صفحه کلاچ یا دیسک کلاچ اصلی‌ترین قطعه این سیستم محسوب می‌شود که مستقیم روی چرخ طیار نصب شده است. این قطعه دایره‌ای شکل که با لنت مخصوص به خود به منظور جلوگیری از ایجاد اصطکاک بین آن و فلایویل پوشیده شده است، در مرکز خود یک صفحه ارتعاش‌گیر دارد.لنت پوشاننده دیسک کلاچ را کفشک نیز می‌نامند.

درون صفحه ارتعاش‌گیر دیسک کلاچ تعدادی فنر پیچشی کار گذاشته شده است که ضربات ناشی از انتقال ناگهانی حرکت چرخشی موتور را دفع می‌کنند. این عمل موجب کاهش تکان خودرو و شوک ناگهانی آن هنگام تعویض دنده یا آغاز حرکت می‌شود. دیسک اصطکاک بخش دیگری به نام توپی دارد که نیروی محرکه موتور را به وسیله آن محور یا شافت گیربکس منتقل می‌کند.

• یاتاقان رها کننده

از این قطعه برای اعمال فشار روی زبانه‌های فنر دیافراگمی استفاده می‌شود، این بخش که با پدال کلاچ در ارتباط است با فشردن پدال گاز وارد عمل شده و بر فنر نیرو وارد می‌کند. این قطعه از دو قسمت پوسته و بلبرینگ تشکیل می‌شود.

• فنر دیافراگمی یا فنر خورشیدی

فنر دیافراگمی که به شکل دایره طراحی می‌شود در مرکز خود از تعدادی زبانه تشکیل شده است که با اعمال فشار روی آن‌ها به سمت مخالف نیرو وارد می‌کنند. فنر دیافراگمی بین صفحه فشار و پوشش کلاچ نصب می‌شود و در مواقع لازم برای قطع انتقال نیرو، فشار وارده از این قطعه روی صفحه کلاج را کم کرده و امکان لغزش صفحه روی فلایویل را افزایش می‌دهد.

• پدال کلاچ

درون کابین و زیر پای راننده قرار دارد و از طریق مکانیزم کابلی یا هیدرولیکی با یاتاقان رها کننده در ارتباط است.

البته قطعات دیگری نیز در این سیستم وجود دارند. مانند محور ورودی به جعبه دنده، انگشتی، پوشش متصل به چرخ طیار ، دوشاخ آزاد کننده و عملگر پدال کلاچ که در درجه پایین‌تری از اهمیت قرار دارند.

انواع کلاچ

همانطور که گفته شد کلاچ وسیله ای را برای جدا کردن دستگاه مولد نیرو و از سایر قسمت های استفاده از نیرو تامین می کند کلاچ انواع مختلفی دارد : یک صفحه ای و دو صفحه ای و روغنی و خشک و کلاچ های اتوماتیک و …

الف) كلاچ‌هایی كه عمل قطع و وصل ارتباط را به طور خودكار انجام می‌دهند. از این گروه انواع كلاچ‌های زیر بیشتر به كار می‌روند:

1. 1. 1. 1. 1. كلاچ‌های وزنه‌ای
            2. كلاچ‌های هیدرودینامیكی
            3.  كلاچ‌های الكترومغناطیسی
            4.  كلاچ‌های تركیبی كه مجموعه‌ای از انواع كلاچ‌های ذكر شده‌اند.

ب) كلاچ‌هایی كه با استفاده از نیروی عضلانی، قطع و وصل ارتباط را انجام می‌دهند. در موارد لزوم، برای صرف نیروی كمتر از وسایل كمكی هیدرولیكی یا هوایی نیز استفاده می‌كنند. این كلاچ‌ها در انواع زیر دسته‌بندی می‌شوند:

1. 1. 1. 1. 1. كلاچ‌های یك صفحه‌ای با فنرهای مارپیچی مانند كلاچ مینی‌بوس و اتوبوس
            2. كلاچ‌های یك صفحه‌ای با فنر دیافراگمی مانند كلاچ خودروهای پراید، پیكان، پژو و زانتیا
            3. كلاچ‌های دوصفحه‌ای با هر دو نوع فنر مانند كلاچ تراكتور
            4. كلاچ‌های چند صفحه‌ای مانند كلاچ موتورسیكلت

گفتنی است در این دسته‌بندی، زمینه استفاده در صنایع خودروسازی موردنظر بوده است، در حالی كه در صنایع ماشین‌سازی از انواع دیگر كلاچ‌ها كه در آنها نیرو به كمك چرخ‌دنده، چنگك، فلانچ اتصال و میله انتقال می‌یابد، استفاده می‌شود.

عوامل موثر در خرابی کلاچ خودرو

کلاچ‌ها نیز مانند تمام دیگر قطعات و سیستم‌های خودرو دارای عمر مفید هستند. این قطعه که به صورت کلی در معرض اصطکاک قرار دارد، از قطعات تحلیلی و مصرفی خودرو محسوب می‌شود که خواه ناخواه باید بعد از مدتی تعویض گردد.

اما عوامل مختلفی در افزایش یا کاهش این طول عمر دیده می‌شود. عواملی مانند نوع رانندگی، آب و هوا و اقلیم منطقه و البته کیفیت صفحه کلاچ و لنت‌های آن. اما در کنار تمام این موارد برخی مشکلات رایج برای کلاچ‌ها وجود دارد که عبارتند از:

۱. لرزش خودرو هنگام رها کردن کلاچ

این مشکل یکی از ایرادات شایع سیستم کلاچ است. این حالت را به اصطلاح خسته شدن توپی صفحه کلاچ می‌گویند. در این مواقع نیرویی وارد شده به صفحه کلاچ خودرو به دلیل عملکرد ضعیف توپی خنثی شده و انتقال ضعیف نیرو منجر به لرزیدن خودرو در هنگام شروع حرکت می شود. البته این مشکل در صورت خرابی فنرهای صفحه فشار دهنده دیسک هم رخ خواهد داد. در صورت بروز این مشکلات صفحه کلاچ باید تعویض شود.

۲. فرسایش بلبرینگ کلاچ خودرو

این معضل از سبک نادرست رانندگی، نیم کلاچ گرفتن مکرر و استفاده بی مورد از پدال کلاچ و قرار دادن مداوم پا روی آن نشات می‌گیرد. در صورت بروز این مشکل معمولا صدای بلبرینگ یا یاتاقان در زمان کلاچ گرفتن قابل شنیدن است.

۳. بکسواد کلاچ

کلاچ معمولا در اثر تمام شدن لنت یا چرب شدن آن، بکسواد می‌کند. نتیجه این اتفاق انتقال ناقص نیروی محرک موتور خواهد بود. رفع این معضل با تعویض لنت و رفع چربی روی آن ممکن خواهد بود.

اما به غیر از موارد ذکر شده عواملی نیز هستند که در صورت رعایت نکردن آن‌ها عمر مفید صفحه کلاچ کاسته شده و زمان تعویض آن زودتر فرا می‌رسد. این موارد عبارتند از:

• • •  رانندگی با شتاب زیاد
    •  فشار آوردن به موتور در سربالایی
    •  تعداد زیاد سرنشینان خودرو
    •  گذاشتن پا روی پدال کلاچ در حین رانندگی

در صورت وجود هرگونه مشکل در اتومبیل خود می توانید با همکاران ما در امداد خودرو 1593 تماس حاصل کنید تا در سریع ترین زمان ممکن در محل حادثه حضور یابند.